راه های پیشگیری از بروز سوختگی در صنعت شامل چه موارد و نکاتی می باشد؟ آیا امکان پیشگری از سوختکی به هنگام کار وجود دارد؟ با دلفان تجهیزات همراه باشید تا به پاسخ سوالات خود برسید.
سوختگی، عبارت است از آسیب دیدن پوست و لایههای زیرین پوست در اثر تماس مستقیم با آفتاب، آتش، مواد شیمیایی (اسیدها یا قلیاها)، جریان برق، پرتوها و … البته نوع شدید آن، آسیب دیدن قسمتی از بافتهای نرم و استخوان و نیز بافتهای دیگر بدن را شامل میشود. سوختگی، یكی از عوامل مهم ایجاد كننده زیانهای جانی و مالی در مراكز صنعتی به شمار میروند.
امروزه درصد قابل توجهی از آسیبهای شغلی را سوختگیهای ناشی از كار، شامل میشود. خوشبختانه بیشتر آسیبهای سوختگی در مراكز صنعتی قابل پیشگیری است. لازم است در برخورد با حوادث ناشی از سوختگی و به ویژه در مراكز صنعتی، چهار هدف كلی زیر مورد نظر قرار گیرد:
- پیشگیری از بروز پیشآمد
- انجام اقدامهای ضروری و نجاتبخش
- جلوگیری از بروز ناتوانی و تغییر شكل بدن
- نوتوانی.
ضروری است جهت انجام هر چه بهتر اقدامهای فوق، در زمینه آشنایی و راههای پیشگیری از بروز سوختگی در صنعت به نكات زیر توجه شود:
1- عوامل خطرزای سوختگی را از محیط كارتان دور سازید
مهمترین عوامل بروز سوختگی، افتادن در ظرفهای مایع داغ (مانند قیر داغ)، آب جوش، روغن داغ و فلز مذاب، بیتوجهی و عدم رعایت اصول ایمنی توسط كاركنان در هنگام كار با مواد شیمیایی خطرناك، قوی و سوزاننده (مانند اسیدها و قلیاهای قوی)، استفاده نادرست از وسایل برقی یا كاربرد وسایل برقی معیوب و به ویژه عدم رعایت اصول ایمنی در استفاده از لوازم برقی، نقص فنی در وسایل گرم كننده و استفاده از آتشی كه در فضای باز تولید شعله میكند، میباشد.

2- درجهبندی و نشانههای سوختگیها را به خاطر بسپارید
سوختگیها بر اساس آسیبهایی كه بر روی بدن ایجاد میكند، درجهبندی میشوند. سوختگیها را به سه درجه تقسیم میكنند:
- سوختگی درجه اول
- سوختگی درجه دوم
- سوختگی درجه سوم
سوختگی درجه اول، به لایه سطحی پوست محدود شده و فقط ایجاد قرمزی، سوزش یا تورم پوست میكند. در سوختگی درجه دوم، آسیب به بافت های پوست رسیده و ایجاد تاول پوستی، عفونت، شوك و درد میكند. سوختگی درجه سوم از همه سوختگیها شدیدتر و عمیقتر است، بهگونهای كه از سطح پوست تجاوز كرده و تمام ضخامت آن را فرا میگیرد و رگها و بافتها و گاهی استخوانها را نیز میسوزاند. در این حالت ممكن است پوست ناحیه، خشك، رنگ پریده یا سفید رنگ و حتی گاهی قهوهای یا به طور كامل زغالی شده به نظر برسد.
3- سوختگی با برق را از یاد نبرید
هرساله افراد بسیاری در مراكز صنعتی بر اثر حوادث الكتریكی و به ویژه جریان برق فشار قوی، مجروح یا كشته میشوند. سوختگی با برق، هنگامی اتفاق میافتد كه الكتریسیته با جریان و ولتاژ كافی از بدن عبور كند. بیشترین آسیب بافتهای زنده بدن، حاصل از سوختگی ناشی از برق، در محل ورود یا نزدیك محل ورود و خروج جریان برق اتفاق میافتد. اگر چه تنها یك سوختگی كوچك روی بدن دیده میشود، اما آسیب به اندامهای زیرین ممكن است قابل توجه باشد. به طور كلی سوختگیهای ناشی از برق معمولا عمیق هستند. نشانه برجسته آن این است كه عمق سوختگی بیشتر از زخم ظاهری است. مهمترین اقدامهای اولیه در مواجهه با سوختگی برق در ادامه آورده شده است.
منبع اصلی جریان برق (فیوز) را قطع كنید.
كوشش كنید بدون اینكه با فرد آسیب دیده تماس پیدا شود، او را از جریان برق جدا كنید. برای انجام این كار باید از یك ماده غیر هادی مانند ورقه پلاستیكی، كمربند چرمی یا چوب استفاده كنید. در این حال باید روی قطعهای لاستیك خشك، مقوا یا روزنامه چند لا شده بایستید.
سوختگی را در نقاطی كه برق وارد بدن و از آن خارج شده، با ریختن آب و سرد كردن آن (نه با یخ) كنترل كنید. به یاد داشته باشید هنگامی كه فرد آسیبدیده هنوز با جریان برق تماس دارد، هیچگاه از آب استفاده نكنید.
هیچ گاه روی ناحیه سوخته شده، فشار وارد نكنید.
هرگز تاولهای روی بدن فرد آسیب دیده را پاره نكنید. همچنین پوست سوخته و از بین رفته در محل سوختگی را جدا نسازید. لازم است هرچه سریعتر فرد آسیب دیده را به نزدیكترین مركز درمانی برسانید.
4- سوختگیهای شیمیایی را جدی بگیرید
سوختگیهای شیمیایی به ویژه در كارگاههای صنعتی شایع هستند. سوختگیهای شیمیایی در نتیجه تماس، جذب و تنفس اسیدها یا قلیاها ایجاد میشود و معمولا بر اثر ریختن اسیدهای قوی یا قلیاییهایی مانند سود سوزآور یا مواد سفید كننده قوی روی بافتهای بدن ایجاد میشود.
مهمترین ویژگیهای سوختگیهای شیمیایی عبارتاند از: احساس سوزن سوزن شدن در پوست، قرمز شدن، تاول زدن یا پوسته پوسته شدن. در سوختگیهای شیمیایی، سوختگی با مواد قلیایی، وخیمتر از سوختگی با مواد اسیدی است. سوختگیهای شیمیایی عمیقتر و مخربتر از سوختگیهای حرارتی هستند و در جای سوختگی، تغییر رنگ بیشتری مشاهده میشود.
مهمترین عواملی كه وسعت آسیب سوختگی شیمیایی را معین میكنند، عبارتند از:
- غلظت مواد شیمیایی
- مدت زمان تماس
- میزان بافت تحت تماس.
- اسیدها و قلیاها با هر نقطه از بدن كه تماس پیدا كنند، آن را میسوزانند ولی از همه نقاط بیشتر پوست، دهان و چشمها را فرا میگیرند.

سوختگی با مواد شیمیایی
5- مراقب سوختگی با اسیدها باشید
یكی از موادی كه در صنعت باعث بروز سوختگی میشوند، اسیدها هستند. اسیدها ممكن است اثر سریع یا آهسته داشته باشند. افرادی كه به پركردن، جابهجایی یا خالی كردن ظروف اسید میپردازند، بیشتر در معرض خطرند و معمولا به علت ریختن یا پاشیده شدن تصادفی اسید، دچار سوختگی میشوند.
سرعت عمل در انجام كمكهای اولیه، در مورد هر یك از انواع سوختگیهای اسیدی حیاتی است. در سوختگی با اسیدها كه بیشتر توسط اسید سولفوریك، اسید نیتریك، اسید كلریدریك. تریكلرواستیك و اسید كربولیك (فنل) صورت میگیرد، نخست باید محل سوختگی را با آب جاری و با فشار بشویید و سپس لباسهای فرد آسیب دیده را از تن او خارج سازید. شست و شو باید آن قدر ادامه یابد تا مواد اسیدی از بین برود.
6- سوختگی با مواد قلیایی را دست كم نگیرید
مواد قلیایی مانند اسیدها روی بدن انسان ایجاد سوختگی و آسیب میكنند. به طور كلی سوختگی قلیاها شدیدتر از اسیدهاست، زیرا مواد قلیایی به عمق پوست نفوذ میكنند. در برخی موارد، این نفوذ به عمق پوست پس از شست و شوی كامل نیز ممكن است ادامه یابد.
قلیاهایی كه در صنعت كاربرد بیشتری دارند عبارتند از: سود سوزآور، پتاس، آمونیاك، آب آهك، سیمان و پودر رنگزدا. این مواد به شكلهای گوناگون در صنایع مختلف مانند صابونسازی، تهیه رنگ، پودر رختشویی، تمیز كردن پشم، ساختمان، لعابكاری و غیره مورد استفاده قرار میگیرند. سوختگیهای ایجاد شده به وسیله نمكهای سدیم و پتاسیم، مانند سود سوزآور و پتاس باید با آب جاری شسته شوند. لازم است جریان آب سریع و همراه با فوران باشد، زیرا ممكن است قطراتی از مایع در لباسهای فرد آسیبدیده باقی مانده باشد. كوشش كنید در این حالت تمام لباسهای فرد آسیب دیده، به ویژه كفش و جورابهای او را خارج سازید.
7- مواظب سوختگی شیمیایی چشم باشید
با توجه به این كه چشم اندامی فوقالعاده حساس و ظریف است، نیاز به دقت و مراقبت ویژهای دارد. حلالهای شیمیایی میتوانند به آسانی وارد چشم شده و به سرعت به سطح چشم آسیب برسانند. سوختگی چشم با مواد قلیایی بسیار خطرناكتر از مواد اسیدی است، زیرا مواد قلیایی به طور عمیقتری به بافت چشم نفوذ میكنند و پاك كردن آنها بسیار مشكلتر است. خطر اصلی در این موارد، از دست دادن بینایی به علت آسیب به قرنیه است. لازم است كاركنان مراكز صنعتی كه با مواد شیمیایی كار میكنند، با استفاده از عینك ایمنی، از چشمهای خود محافظت كنند. در سوختگیهای شیمیایی چشم، كمكهای اولیه نهایت اهمیت را دارد، زیرا اگر این كمكها هر چه سریعتر و به نحوی موثر انجام گیرد، موجب نجات بینایی فرد آسیب دیده خواهد شد.
سودمندترین و نیز مهمترین اقدام در مورد سوختگی شیمیایی چشم، به ویژه سوختگیهای مواد قلیایی، شست و شوی هرچه سریعتر چشمها با آب است. به عبارت دیگر، در سوختگیهای شیمیایی چشم، باید چشم فرد آسیب دیده را زیر شیر آب سرد گرفت و با فرو بردن چشم در آب سرد و باز و بسته كردن آن یا قرار گرفتن روی فواره مخصوص به خوبی آن را شست و شو داد. ضروری است در هنگام شست و شو، چشم باز بماند. اگر فرد آسیب دیده قادر به این كار نیست، شما باید پلكهای او را باز نگه دارید. در سوختگی با اسیدها لازم است چشم حداقل 5 دقیقه و در سوختگی با مواد قلیایی 20 دقیقه شسته شود. پس از شست و شوی چشم با آب، با استفاده از یك باند استریل روی چشم فرد آسیب دیده را بپوشایند. در صورت شدید بودن درجه سوختگی چشم مصدوم، هر چه سریعتر او را به نزدیكترین مركز درمانی برسانید. هیچگاه به فرد آسیب دیده اجاز ندهید چشمهایش را با دست بمالد. اگر چشم توسط مواد اسیدی یا قلیایی سوخته باشد، به هیچ وجه نباید برای خنثی كردن آن، از مواد خنثی كننده استفاده كرد، زیرا نه تنها سوختگی را كم نمیكند، بلكه بیشتر هم خواهد كرد.
8- سوختگی شیمیایی پوست را از یاد نبرید
بعضی از مواد برای پوست سوزش آورند و تماس با آنها میتواند باعث آسیب شدید به بافتهای پوستی شود. جدا از تاثیرهای موضعی، برخی از مواد شیمیایی ممكن است از طریق پوست جذب شده و موجب آسیب وسیع به بافتهای داخلی بدن بشوند كه گاهی مرگآور است. در سوختگی با اسیدهای دارای اثر سریع، فرد آسیب دیده بلافاصله احساس سوزش و تحریك پوست میكند. سوختگی با اسید كلریدریك موجب پیدایش تاول قهوهای تیره رنگی در پوست مصدوم میشود كه به تدریج سیاه میگردد. اسید نیتریك در پوست ایجاد سوختگی زرد مایل به قهوهای میكند. در سوختگی اسیدی یا قلیایی باید پوست را زیر شیر آب سرد یا زیر دوش مخصوص، شست و شو داد.
9- در برخورد با سوختگی ناشی از پرتوها هشیار باشید
پرتو ماورای بنفش طبیعی، ناشی از تابش مستقیم نور خورشید و نیز اشعه ماورای بنفش مصنوعی كه در بعضی از صنایع و شغلهای خدماتی مصرف میشود، میتواند موجب بروز سوختگی در بدن و به ویژه چشمها شود. اثر پرتو ماورای بنفش طبیعی بر روی پوست بدن كه به آفتاب سوختگی معروف است، بیشتر در بین كاركنان پالایشگاهها، تاسیسات و سكوهای نفتی، كاركنان معادن روباز، و … كه به دلایل شغلی، ساعتهای متمادی در زیر تابش شدید نور خورشید فعالیت میكنند، دیده میشود.
بنابراین ضروری است كاركنان مراكز صنعتی و به ویژه كاركنان تاسیسات صنعتی و سكوهای نفتی كه در برابر آفتاب كار میكنند با پوشیدن كلاه، لباس آستین بلند و نیز استفاده از كرمهای ضد آفتاب (با نظر پزشك) بدن خود را در مقابل پرتو خورشید محافظت كنند.
هنگامی كه سوختگی ناشی از تابش پرتوهای خورشید خفیف باشد، میتوان با نظر پزشك محل سوختگی را با كرم مخصوص پوشانید. در صورتی كه بیش از 40 درصد از سطح بدن دچار سوختگی شده باشد، فرد آسیب دیده را باید هرچه سریعتر برای بستری شدن و درمان، به نزدیكترین مركز درمانی رسانید.
امروزه كاربرد مواد رادیواكتیو و پرتوها در صنایع، معادن و فعالیتهای تحقیقاتی رو به افزایش است. چناچه پرتوها همراه با سوختگی حرارتی باشد، هر یك از آنها دیگری را تشدید میكند. لازم است كاركنان مراكز صنعتی كه به هر نحو با مواد رادیواكتیو و پرتوها سروكار دارند، در زمینه رعایت نكات حفاظتی و ایمنی و راههای پیشگیری از بروز خطرهای احتمالی این مواد و نیز چگونگی نجات افرادی كه دچار حادثه میشوند، اطلاعات كافی داشته باشند.
در مراكز صنعتی، پرتوی جوشكاری میتواند سوختگی از نوع پرتوی ماورای بنفش برق جوشكاری را ایجاد نماید. بسیاری از ماسكهای محافظ كه به وسیله جوشكارها به كار برده میشود، محافظ كامل چشم است، اما بیدقتی در استفاده از آنها ممكن است باعث شود چشمهای جوشكار در معرض درخشش جوشكاری قرار گیرد. نگاه كردن طولانی به پرتو ماورای بنفش در قوس جوشكاری، علت شایع التهاب ملتحمه است كه به التهاب ملتحمه ناشی از برق گرفتگی معروف است.
سوختگی ناشی از پرتو مادون قرمز در مراكز صنعتی بیشتر در بین كاركنان كورهها، ذوب فلزات، ریختهگریها، شیشهسازی، باتری سازیها و به طور كلی افرادی كه با شعله باز سروكار دارند، مشاهده میشود.
10- تنفس خود را عاری از دود سازید
گازهای حرارتدار، میتوانند به راههای تنفسی آسیب برسانند. به علاوه دودها میتوانند حاوی تركیبهایی از گازهای سمی و مواد گوناگون باشند كه موجب بروز سوختگی میشوند. (مانند اسید كلریدریك، اسید نیتریك، اسید سولفوریك و سیانید هیدروژن كه در تهیه پلیمرهای پلاستیك به كار میروند). چنانچه كاركنان مراكز صنعتی كه با این مواد كار میكنند، نكات ایمنی را رعایت نكنند، ممكن است دچار سوختگی ناشی از تنفس این گازها شوند.
11- در برابر سوختگی حرارتی قوی باشید
رایجترین نوع سوختگیها، سوختگی حرارتی است. این نوع سوختگی به دو طریق ایجاد میشود:
- حرارت خشك
- حرارت مرطوب.
شعلههای باز (آتشسوزی، شعله سیگار و كبریت)، سطوح داغ، وسایل برقی و گرم كننده و دیگر منابع حرارتی، شایعترین علتهای بروز سوختگی خشك هستند. تماس پوست با اجسام متحرك، موجب بروز سوختگی خشك سایشی میشود كه نمونه آشكار آن، سوختگی ناشی از كشیدن طناب است.
سوختگی مرطوب، ناشی از حرارت آب جوشیده یا محلولهای جوشیده و سوزاننده میباشد. حرارتهای مرطوب مانند بخار آب یا روغن داغ موجب بروز تاول میشوند. اگر سوختگی ناشی از مایع چرب سوزان باشد، از ریختن آب روی آن خودداری كنید.

سوختگی را با هر چیزی نشورید!
12- با سوختگی ناشی از قیر سنجیده برخورد كنید
سوختگی با قیر در بیشتر موارد در اندام بالای بدن و سر و گردن رخ میدهد. آسیب ناشی از قیر به علت گرمای موجود در این ماده ایجاد میشود. بنابراین سوختگی با قیر، نوعی سوختگی حرارتی است. همیشه به یاد داشته باشید كه سوختگی در نتیجه قیر و آسفالت داغ، معمولا عمیقتر از آن است كه در آزمایش و نگاه اولیه به نظر میرسد. در سوختگی با قیر، لازم است هرچه سریعتر ناحیه درگیر فرد آسیب دیده با قیر را سرد كنید. سرد كردن قیر باید پیش از هرگونه تلاشی برای جداساختن آن صورت گیرد. بنابراین محل سوختگی باید هرچه سریعتر با آب خنك شود. عمل خنك كردن باید به مدت 10 تا 15 دقیقه ادامه یابد.
13- توجه به اصول ایمنی و استفاده از وسایل حفاظت فردی را فراموش نكنید
ضروری است كاركنان مراكز صنعتی جهت پیشگیری از بروز سوختگیها در صنعت، مقرارت كامل ایمنی و استفاده از وسایل حفاظت فردی را رعایت كنند. كاركنانی كه در محیط كار خود با پرتوها و به ویژه لیزرها كار میكنند، برای پیشگیری از بروز آسیبهای احتمالی به بدن خود و به خصوص چشمها، اصول ایمنی و استفاده از وسایل حفاظت فردی (مانند عینكهای مخصوص) را رعایت كنند. اگر كاركنان مراكز صنعتی در هنگام كاركردن از عینك و حفاظهای ایمنی چشم و صورت استفاده كنند، میزان بروز حوادث چشم (به خصوص سوختگیهای چشم) چه در نتیجه مواد شیمیایی و چه در اثر اجسام خارجی، به میزان قابل توجهی كاهش خواهد یافت.
14- اقدامات اولیه در سوختگیها را جدی بگیرید
در صورت شعلهور شدن لباسها توسط آتش، ابتدا با پیچاندن یك پارچه یا پتو به دور فرد، آتش را خاموش كنید. سرعت در انجام این كار، فوقالعاده اهمیت دارد.
پس از خاموش كردن آتش، محل سوختگی و لباسهای چسبیده فرد آسیب دیده را با آب سرد به آرامی خنك كنید. به یاد داشته باشید كه در حالت فوریت، بهترین راه رهایی دادن فرد آسیب دیده از درد، خنك كردن محل سوختگی با آب سرد (نه با یخ) است؛ برای مثال استفاده از كمپرس آب سرد همراه با پارچه یا حوله تمیز سرد، موجب آرامش فوری و قابل توجه درد میشود و تورم موضعی را نیز كاهش میدهد.
هرگز به فرد آسیب دیده اجازه ندهید سوختگی خود را مالش دهد، در این حال محل سوختگی را با یك حوله یا گاز استریل خشك كنید.
پوشاندن محل سوختگی برای جلوگیری از تماس هوا با زخم، به كاهش درد كمك میكند. همچنین انجام این كار موجب كاهش آلودگی محل سوختگی میشود. ضروری است از تماس زخم و محل سوختگی با زمین جلوگیری شود. از این رو یك پارچه تمیز زیر فرد آسیب دیده و جای سوختگی بگذارید. هرگز از چسب زخم برای پوشاندن محل سوختگی استفاده نكنید.
این نكته را به یاد داشته باشید كه در هیچ نوع از سوختگیها از مواد روغنی (كره، روغن یا وازلین) و پماد غیر استریل برای مالیدن روی محل سوخته شده و زخم استفاده نكنید.
سخن پایانی و جمع بندی
لازم است در محلهایی كه احتمال بروز سوختگی شیمیایی وجود دارد، دوش آب، فواره شست و شوی چشم و آب كافی فراهم باشد. ضروری است این وسایل به طور مرتب و منظم بازرسی شوند. همچنین كاركنان مراكز صنعتی باید روش درست استفاده از این وسایل و كمكهای اولیه سوختگی را فرا گیرند.
در سوختگیهای شیمیایی، سرعت در پاك كردن مواد از روی پوست به وسیله آب، اقدامی اساسی است. از این رو ضروری است هر چه سریعتر قسمتی را كه دچار سوختگی شده، زیر شیر آب بگیرید و با مقادیر زیاد آب خنك بشویید. این شست و شو باید با آب فراوان انجام شود و ادامه یابد. انجام این كار موجب رقیق شدن ماده شیمیایی روی پوست و نیز كاهش شدت سوختگی میشود. در همان حال كه عضو دچار سوختگی را شستشو میدهید، لباسهای آلوده به مواد شیمیایی فرد آسیب دیده را درآورید، ولی مراقب باشید مواد شیمیایی به دیگر قسمتهای بدن او پخش نشود. درآوردن لباسها، از تماس پوست با موادی كه به لباس رسیدهاند، جلوگیری میكند. اگر ماده شیمیایی به صورت پودر است، ضروری است نخست با یك برس نرم از روی پوست پاك و جمع شود، زیرا اگر آب به آن برسد، خطرناكتر خواهد شد.
همچنین بخوانید :
تدوین شده در = مجله ایمنی